تحلیلی بر پراکنش فضایی توسعه و نابرابری‌های منطقه‌ای در استان یزد با استفاده از تکنیک ORESTE & Cluster Analysis

نوع مقاله : مقاله علمی -پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 استاد دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 استادیار دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 دانشیار دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

4 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

در فرایند برنامه‌ریزی و توسعه ناحیه‌ای و درون استانی، شناخت و تعیین سطوح توسعه‌یافتگی شهرستان‌ها و آگاهی از نقاط ضعف و قوت آن‌ها اهمیت زیادی دارد. چرا که بکارگیری معیارها و روش‌های کمی جهت تعیین سطوح توسعه‌یافتگی در سیستم فضایی مناطق از سویی منجر به شناخت میزان نابرابری نقاط سکونتگاهی و از سوی دیگر باعث تخصیص بهینه منابع و در نهایت عاملی بر برنامه‌ریزی هدفمند برنامه‌های توسعه استانی است. با علم به این موضوع، پژوهش حاضر با هدف کلی سنجش درجات توسعه شهرستان‌های استان یزد گردآوری گردیده است. روش تحقیق در این بررسی از نوع توصیفی- تحلیلی است. داده‌های این پژوهش از طریق مطالعه اسنادی (سالنامه آماری استان یزد؛ استانداری و فرمانداری استان یزد) گردآوری گردیده است. در این پژوهش به منظور وزن دهی شاخص‌ها از تکنیک دلفی و نظام وزن دهی آنتروپی؛ به منظور رتبه‌بندی گزینه‌ها از تکنیک ارسته و به منظور سطح‌بندی شهرستان‌ها از تکنیک تحلیل خوشه‌ای استفاده گردیده است. یافته‌های تحقیق گویای آن است که استان یزد از نظر برخورداری شاخص‌های توسعه نسبتاً مطلوب می‌باشد. همچنین نتایج نشان می‌دهد شهرستان اردکان برخوردارترین و شهرستان بافق محروم‌ترین از نظر توسعه بوده‌اند. سطح‌بندی درجات توسعه نیز نشان می‌دهد در استان یزد 3 شهرستان توسعه‌یافته؛ 5 شهرستان نیمه توسعه‌یافته و 2 شهرستان توسعه‌نیافته می‌باشند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of the spatial distribution of developmental levels and regional inequalities in Yazd province using the ORESTE & Cluster Analysis technique

نویسندگان [English]

  • Seyed Hassan Motie Langroudi 1
  • Alireza Derban Astane 2
  • Hassanali Faraji Sabokbar 3
  • hojat rezaie 4
1 Professor of Faculty of Geography, University of Tehran, Tehran, Iran
2 Assistant Professor of Faculty of Geography, University of Tehran, Tehran, Iran
3 Associate Professor of the Faculty of Geography, University of Tehran, Tehran, Iran
4 Student of Geography and Rural Planning, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

Abstract
In the process of regional and inter-provincial planning and development, identify and determine the levels of development of Township and awareness of their strengths and weaknesses is important. Because the application of quantitative criteria and methods for determining the levels of development in the spatial system of the regions has led to the recognition of the inequality of settlements and, on the other hand, the optimal allocation of resources and ultimately contributes to the targeted planning of provincial development programs. Knowing this, the present study aims to assess the spatial distribution of development indicators in Yazd province. The method of research in this study was descriptive-analytic and research data were collected through documentary study (Yazd Province Statistical Office, Provincial Government and Governorate of Yazd province). In this study, we used Delphi technique and entropy weighing system to weigh indices. In order to evaluate the spatial distribution and developmental levels, the ORESTE technique and the cluster analysis have been used. The findings of the research show that Yazd province in terms of spatial distribution of development indicators: Has overdeveloped Three Township, among the development Five Township and down development Two Township. The results also show that Ardakan has the most and the city of Bafgh and Bahabad is far from the development circuit of the province and it is necessary to prioritize the development plans of the province.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: development
  • regional inequality
  • Cluster analysis
  • Entropy
  • ORESTE
احمدی پور، زهرا، مختاری هشتی، حسین، رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا، وزین، نرگس، 1386، بررسی روند شتاب توسعه‌یافتگی فضاهای سیاسی- اداری کشور (مطالعه موردی: استان‌های ایران در برنامه‌های اول تا سوم توسعه)، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال سوم، شماره اول، صص 49-22.
آهنگری، عبدالمجید، سعادت مهر، مسعود، 1386، مطالعه تطبیقی سطح توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان لرستان به تفکیک بخش‌های اقتصادی و اجتماعی، مجله دانش و توسعه، شماره 21، صص 194-159.
ایزدی، ملیحه، محمدی، جلال، 1392، تحلیلی بر سطح توسعه فرهنگی شهر اصفهان با استفاده از روش تحلیلی عاملی، مجله مطالعات و پژوهش‌های شهری- منطقه‌ای، دوره 4، شماره 16، صص 104-89.
تقدیسی، احمد، پیری، سیامک، بهاری، عیسی، 1391، تحلیل فضایی و سطح‌بندی شاخص‌های توسعه خدمات بهداشتی- درمانی با استفاده از تحلیل عاملی و تکنیک خوشه‌ای (مطالعه موردی: شهرستان‌های استان گیلان)، فصلنامه آمایش محیط، شماره 18، 176-146.
تقوایی، مسعود، بهاری، عیسی، 1391، سطح‌بندی و سنجش درجه توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان مازندران با استفاده از مدل تحلیل عاملی و تحلیل خوشه‌ای، فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، سال 23، شماره 4،، صص 38-15.
تقوایی، مسعود، صالحی، مریم، 1392، سنجش سطوح توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان همدان با تأکید بر رویکرد تحلیل منطقه‌ای، فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای مرودشت، سال سوم، شماره 11، صص 30-19.
حاجی پور، خلیل، زبردست، اسفندیار، 1384، بررسی، تحلیل و ارائه الگویی برای نظام شهری استان خوزستان، مجله هنرهای زیبا، شماره 23، صص 14-5.
حسین پناهی، محمد، 1392، مدل تحلیلی توسعه و پیشرفت اجتماعی، انتشارات مرکز الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت، اندیشکده امور اجتماعی، جمعیت و نیروی انسانی.
حسین زاده دلیر، کریم، 1385، برنامه‌ریزی ناحیه‌ای، انتشارات سمت.
حکمت نیا، حسن، طاوسیان، علی، اله وردی، مرادعلی، رضایی، حجت (1394)، تحلیل فضایی توسعه‌یافتگی فرهنگی شهرستان‌های استان یزد، برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دوره 19، شماره 3، صص 128-99.
حکمت نیا، حسن، موسوی، میرنجف (1385)، کاربرد مدل در جغرافیا (گرایش برنامه‌ریزی شهری و ناحیه‌ای)، انتشارات علم نوین.
رضایی، محمدرضا، عطار، محمدامین، 1390، سطح‌بندی میزان برخورداری شهرستان‌های استان فارس به لحاظ شاخص‌های توسعه با استفاده از مدل HDI، فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سال اول، شماره 4، صص 68-53.
رضوانی، محمدرضا، 1383، سنجش و تحلیل سطوح توسعه‌یافتگی نواحی روستایی در شهرستان سنندج، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد، شماره 3، صص 164-149.
رفیعیان، مجتبی، شالی، محمد، 1391، تحلیل فضایی سطح توسعه‌یافتگی تهران به تفکیک مناطق شهری، فصلنامه مدرس علوم انسانی- برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دوره 16، شماره 4، صص 49-25.
زیاری، کرامت ا... (1383)، مکتب‌ها، نظریه‌ها و مدل‌های برنامه‌ریزی منطقه‌ای، انتشارات دانشگاه یزد، چاپ اول.
سرخ کمال، کبری، بیرانوندزاده، مریم، زنجیرچی، محمود، 1390، سطح‌بندی شهرستان‌های استان خراسان رضوی از لحاظ مؤلفه‌های توسعه‌یافتگی فرهنگی، مجله علمی پژوهشی برنامه‌ریزی فضایی، سال اول، شماره 2، صص 108-95.
شماعی، علی، احمدی، باقر، 1395، تحلیل فضایی سطوح توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان کردستان، مجله آمایش جغرافیایی فضا، سال ششم، شماره پنجم، صص 128-117.
شیخ بیگلو، رعنا، تقوایی، مسعود، 1392، ارزیابی سطح توسعه‌یافتگی شهرستان‌های کشور با استفاده از روش‌های تصمیم‌گیری چند شاخصه، فصلنامه بین‌المللی انجمن جغرافیایی ایران، سال 11، شماره 39، صص 157-138.
علیزاده، هادی، سجادیان، ناهید، امانپور، سعید، ناصر، مریم، 1392، تحلیل و پیش‌بینی شاخص‌های توسعه پایدار در استان خوزستان با استفاده از مدل تحلیل تشخیص و تاپسیس فازی، فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی منطقه‌ای، شماره 5، صص 146-124.
فاضلی، محمد، فتاحی، سجاد، زنجان رفیعی، نسترن، 1392، توسعه اجتماعی، شاخص‌ها و جایگاه ایران در جهان، فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی- فرهنگی، سال دوم، شماره اول، صص 182-159.
فرجی سبکبار، حسنعلی، رضایی، حجت، غلامی، علی، 1394، سطح‌بندی سکونتگاه‌های روستایی با تأکید بر مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی (مطالعه موردی: دهستان تیرجرد- شهرستان ابرکوه)، فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ایی، سال پنجم، شماره 18، 116-101.
فیروزآبادی، سید احمد، حسینی، سید رسول، قاسمی، روح‌الله، 1389، مطالعه شاخص‌ها و رتبه توسعه اجتماعی در استان‌های کشور و رابطه آن با سرمایه اجتماعی، فصلنامه پژوهش رفاه اجتماعی، سال دهم، شماره 37، صص 93-57.
قادر زاده، حامد، باقری، کیوان، امین پور، داود، 1396، سنجش توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان کردستان با استفاده از شاخص‌های عمده بخش کشاورزی، فصلنامه اقتصاد کشاورزی و توسعه، سال 25، شماره 97، صص 23-1.
کریمی، زهرا، براتی، جواد، 1396، تعیین سطح نابرابری منطقه‌ای استان‌های ایران: تحلیل شاخص ترکیبی چند بعدی، فصلنامه پژوهش‌های رشد و توسعه اقتصادی، شماره 26، صص 70-49.
کلانتری، خلیل (1381)، برنامه‌ریزی و توسعه منطقه‌ای (تئوری‌ها و تکنیک‌ها)، تهران: انتشارات خوشبین.
محمدی، جمال، ایزدی، ملیحه، 1392، تحلیلی بر توسعه فرهنگی شهر اصفهان با استفاده از روش تحلیل عاملی، فصلنامه مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، سال 4، شماره 16، صص 104-89.
محمدی، جمال، عبدلی، اصغر، فتحی بیرانوند، محمد، 1391، بررسی سطح توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان لرستان به تفکیک بخش‌های مسکن و خدمات رفاهی-زیربنایی، کشاورزی، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال 12، شماره 25، صص 150-127.
محمدی، محمدرضا، رنجبرنیا، بهزاد، ملکی، کیومرث، شفاعتی، آرزو، 1391، تحلیل توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان کرمانشاه، مجله علمی تخصص برنامه‌ریزی فضایی، سال دوم، شماره اول، صص 26-1.
مشکینی، ابوالفضل، قاسمی، اکرم، 1391، سطح‌بندی شهرستان‌های استان زنجان بر اساس شاخص‌های توسعه فرهنگی با استفاده از تاپسیس، فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سال 3، شماره 7، صص 11-1.
Bin, P. (2015), Regional Disparity and Dynamic Development of China: a Multidimensional Index. SIS Working Paper, MPRA Paper No 61849, University of Trento.
Cristiana. M. (2014), Safe rational Approach to a Valid Sustainable Development, Procedia Economics and Finance, 8(1): 497-504.
Dupont, V. (2007), Do Geographical Agglomeration, Growth and Equity Conflict? Regional Science, Vol. 86, No. 9.
Gaigalis, V. and Skema, R. (2014), Sustainable economy development and transition of fuel and energy in Lithuania after integration into the European Union, Renewable and Sustainable Energy Reviews, 29(1): 719-733.
Geldermann, J, Rentz. O, (2000) Bridging the Gap between American and European MADMapproaches? Proceeding of 51st meeting of the European working group”multi-criteria aid for decisions.
Haroon, J. (2017), "Spatial disparities in socioeconomic development: the case of Pakistan. Pakistan Development Review, vol. 55
Isabelle. D. L, Pastijn, H (2002), selecting land mine detection strategies by means of outranking MCDM techniques, European Journal of Operations Research, 139, 327-338.
Ozceylan, E. Cetinkay, CH. Erbaş, M. Kabak, M (2016), Logistic performance evaluation of provinces in Turkey: A GIS-based multi-criteria decision analysis, Transportation Research Part A: Policy and Practice, Volume 94, December 2016, Pages 323-337.
Pacione، M., (2005), Urban Geography،A Global Perspective، 2th،London: Routledge.
Pastijn, H. Leysen, J (1989), Construction an outranking relation with ORESTE, Mathematical Computing Modeling, V.12, No 10/11, 1255-1268.
Raman, R., Kumari, R. (2012) Regional Disparityin Agricultural Development: A District Level Analysis for Uttar Pradesh, Regional Development and Planning, 1 (2), pp. 71-90.
Roubens, M (1982), Preference relations on actions and criteria in multicriteria decision making, European Journal of Operations Research, PP51-55, Vol 10.
Turner, Bryan (2006), The Cambridge dictionary of sociology, Cambridge: Cambridge university press.
Turner, Jonathan H. (2003), the structure of sociological theory, New York: Thomson.
Zak. Jacek, (2005), The Comparison of multiobjective ranking methods applied to solve the mass transit systems’ decision problems, proceeding of 16th Mimi Euro conference and 10th meeting of the Euro working group of transportation.