تبیین اثرات زلزله بر ساختمان‌های مسکونی مناطق روستایی بخش شُنبه و طسوج

نوع مقاله : مقاله علمی -پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر

2 استاد جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد یادگار امام (ره)، شهرری، ایران

چکیده

    قرارگیری 90 درصد خاک کشور بر روی نوار زلزله و اختصاص 6 درصد از تلفات لرزه‌ای دنیا به ایران که نشان از تهدید بالای مخاطرات طبیعی و آسیب‌پذیری بالای مناطق کشور دارد، اهمیت توجه به مطالعات لرزه‌ای و زمین‌ساختی را بسیار مهم و دوچندان می‌نماید. بر همین اساس تجربه‌های سنگین زلزله‌های اخیر از یک سو تلفات ناگوار حاصل از زمین‌لرزه به‌ویژه در مناطق روستایی از سوی دیگر موجب گردید تا پژوهش حاضر با توجه به تلفات جانی زلزله اخیر بخش شٌنبه و طسوج (بیش از 40 کشته و 900 مجروح) و تخریب بیش از 2000 واحد مسکونی روستایی، اهتمام ورزد تا برای نخستین‌بار در چارچوبی جامع ضمن تشریح و بررسی زلزله بخش شُنبه و طسوج، باهدف تبیین آسیب‌پذیری لرزه‌ای در ساختمان‌های مسکونی مناطق روستایی بخش ُشنبه و طسوج، در راستای کاهش آسیب‌پذیری کالبدی ابنیه و منازل مسکونی مناطق روستایی و ارائه راهکارهای مناسب در جهت کاهش خطرپذیری این مناطق گام بردارد. بر همین اساس این پژوهش کاربردی، با روشی تحلیلی- توصیفی و تکیه بر مطالعات اسنادی و مشاهدات میدانی به انجام رسید. یافته‌های پژوهش ضمن نشان دادن تخریب تعداد 32 آبادی تحت تأثیر زلزله، گویای این مطلب بود که بیشترین اثرات مخرب زلزله بر سقف و دیوارهای منازل مسکونی وارد آمده است. نتایج حاصل از برداشت‌های میدانی در بخش شنبه و طسوج که حاکی از کیفیت نازل و بسیار پایین مصالح بکار رفته، طراحی بسیار نامناسب ساختمان‌ها و آسیب‌پذیری و شکنندگی ساختمان‌های روستایی است نشان داد که فراوانی خاک، سنگ و تیرهای چوبی در محل و ضعف بنیه اقتصادی خانواده‌ها باعث گردیده تا مصالح مقاوم آن‌گونه که باید و شاید در ساختمان‌ها به کار نرود و گچ، کاه‌گل، خشت، سنگ، چوب، حصیر، تخته و تیرآهن به‌عنوان عمده‌ترین مصالح مصرفی روستاهای این منطقه در ابنیه و منازل مسکونی به کار روند. در پایان ضمن تأکید ویژه بر ضرورت توجه بیشتر مجریان و برنامه‌ریزان امر ساختمان به آیین‌نامه‌ها و ضوابط مقررات ملی ساختمان (به‌ویژه در مبحث زلزله)، جهت کاستن از خسارات و عواقب سنگین زمین‌لرزه در استان بوشهر پیشنهاداتی نیز ارائه گردید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explore the effects of earthquakes on residential buildings in rural areas Shonbeh and Tasooj District

نویسندگان [English]

  • Yaghoub Zarei 1
  • Alireza Estelaji 2
1 Elite Club, Bushehr Branch, Islamic Azad University
2 Professor of Geography & Rural Planning, Islamic Azad University, Yadgar Imam Branch, Shahr-e-Rey, Iran
چکیده [English]

Located 90 percent of the country's earthquake on strip and accounted for 6 percent of the world's seismic casualties, have shown that the threat of natural disasters and the high vulnerability of the country, the importance of seismic and tectonic studies is a very important and vital. Based on recent experiences heavy earthquake on the one hand and the unfortunate casualties of the earthquake, especially in rural areas on the other hand this research led to the loss of life due to the recent earthquake Shonbeh and Tasooj (More than 40 dead and 900 injured) and destroyed more than 2,000 housing units in rural areas, efforts to maintain a comprehensive framework for the first time analysis and study of earthquake Shonbeh and Tasooj, With the aim of explaining the seismic vulnerability of rural areas in residential buildings Shonbeh and Tasooj, Take steps to reduce the physical vulnerability of buildings and residential houses in rural areas and provide appropriate solutions to reduce risk in these areas. Accordingly, this paper, was done with descriptive and analytical method based on documentary and field observations. The findings of research showing the destruction of 32 villages affected by the earthquake, reveals that he has come. Most devastating effects of the earthquake on the ceiling and walls of residential houses. The results of field data in Shonbeh and Tasooj that indicate low and very low quality of materials used, Improper design of buildings and vulnerability and fragility of rural buildings, showed that the prevalence of soil, stone and wooden beams in place and weak economic vigor families has caused resistant materials is not working as it should and may in buildings and plaster, thatch, clay, stone, wood, rattan, wood and girder, Used as the main materials used in buildings and the houses villages in this area proposals. At the end of the special emphasis on the importance of enforcement and planning the construction of the National Building Regulations and standards regulations (especially in the context of the earthquake), was introduced to reduce the losses and the heavy consequences of the earthquake in Bushehr province.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Earthquake
  • Residential Buildings
  • Rural Areas
  • Shonbeh and Tasooj district
ابراهیم‌پور، م. (1388). پیامدهای اجتماعی زلزله بم در روستاهای آسیب‌دیده، فصلنامه روستا و توسعه، (4)11: 202-175.
احمدی‌مقدم، ح و اکبری، ش. (1390). بررسی نحوه عملکرد، خرابی، و مقاوم‌سازی سازه‌های بنایی در هنگام وقوع زمین‌لرزه، مطالعه موردی: ساختمان بنایی هنرستان شهید کلانتری استان گیلان، اولین کنفرانس ملی مدیریت بحران، زلزله و آسیب‌پذیری اماکن و شریان‌های حیاتی، تهران، وزارت کشور، سازمان مدیریت بحران.
افضلی. ر. (1385). پروزه تحقیقاتی آسیب‌شناسی و مدیریت آسیب‌های سیاسی زلزله احتمالی تهران، وزارت کشور، معاونت پشتیبانی.
امینی، ا. (1384). تبیین مفهوم بافت شهری و نقش آن در کاهش خطرات ناشی از زلزله، خلاصه مقالات کنفرانس بین‌المللی مخاطرات زمین، بلایای طبیعی و راهکارهای مقابله با آن، تبریز، انتشارات دانشگاه تبریز، 26-20.
آمیغ پی، م.، وثوقی، ب و دهقانی، م. (1388). آنالیز تغییر شکل سطحی زمین در اثر زلزله 6 آذر 1384 جزیره قشم با استفاده از تصاویر راداری، مجله دانشکده فنی دانشگاه تهران، (4)43: 377-369.
بکری، ا.، نانکلی، ح و رحیمی، ز. (1394). تعیین جابه‌جایی پوسته حین لرزه با استفاده از مشاهدات GPS دایمی در زمین‌لرزه 21 مرداد اهر ورزقان، مجله علوم زمین (زمین‌شناسی مهندسی و محیط‌زیست)، (95)24: 110-105.
بهرامی، ر. (1387). تحلیلی بر آسیب‌پذیری سکونتگاه‌های روستایی در برابر زلزله: مطالعه موردی استان کردستان، فصلنامه روستا و توسعه، (2)11: 182-163.
بهمنی، ب. (1380). بررسی مکانیسم‌های مؤثر زلزله در ایران (نمونه موردی: رودبار). دانش جغرافیا، سال دوم، شماره سوم. 19-15.
پریشان، م.، پورطاهری، م.، رکن‌الدین افتخاری، ع و عسکری، ع. (1392). رتبه‌بندی و سنجش سطح آسیب‌پذیری سکونتگاه‌های روستایی در برابر ریسک زلزله (مطالعه موردی: مناطق روستایی استان قزوین)، فصلنامه برنامه‌ریزی و آمایش فضا (مدرس علوم انسانی)، (3)17: 25-1.
پورطاهری، م.، عینالی، ج و رکن‌الدین افتخاری، ع. (1389). نقش ظرفیت‌سازی در کاهش تأثیرات مخاطرات طبیعی زلزله در مناطق روستایی با تأکید بر روش‌های کمی (مطالعه موردی: مناطق زلزله‌زده شهرستان خدابنده)، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 74: 39-23.
جانعلی‌پور، م.، محمدزاده، ع.، ولدان زوج، م و امیرخانی، س. (1393). تعیین میزان تخریب ساختمان‌ها پس از زلزله با به کارگیری مدل ANFIS و تصاویر سنجش از راه دور، دوفصلنامه علمی پژوهشی مدیریت بحران، شماره 7: 91-79.
حیدری، ر، باقریان‌پور، م و تابع بردبار، ا. (1389). تشخیص خرابی، مقاوم‌سازی و ترمیم سازه‌های بنایی پس از وقوع زمین‌لرزه، اولین همایش ملی زلزله سازه ژئوتکنیک، بابلسر، آذر ماه 89.
زارعی، ی.، مهدوی حاجیلویی، م.، استعلاجی، ع و سرور، ر. (1395). تحلیل و سطح‌بندی توسعه در مناطق روستایی شهرستان دشتی (با تأکید بر رویکرد فازی)، فصلنامه روستا و توسعه، (1)19: 114-95.
زنگی‌آبادی، ع و تبریزی، ن. (1385). زلزله تهران و ارزیابی فضایی آسیب‌پذیری مناطق شهری، فصلنامه پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 56: 130-115.
سعادت‌فر، ا.، دهقانی، م.، اسماعیلی، ع و زمانی قره‌چمنی، ب. (1393). بررسی جابجایی‌های پیشلرز گسل اهر- ورزقان با استفاده از سری زمانی تداخل‌سنجی راداری، مجله علمی- پژوهشی رادار، (2)2: 20-11.
ظفری، ح و دارابی، ح. (1391). بازخوانی مشارکت مردم در بازسازی زلزله 1382 بم، فصلنامه مسکن و محیط روستا، شماره 139: 16-3.
علیزاده، ا و صفری، ر. (1394). پارامترهای لرزه‌خیزی فرکتالی-زمانی زمین‌لرزه اهر- ورزقان، شمال باختری ایران، مجله علوم زمین (ساخت)، (95)24: 160-155.
عینالی، ج. (1393). تحلیلی بر عوامل مؤثر در آسیب‌پذیری مسکن روستایی در برابر سانحه زلزله (مطالعه موردی دهستان سجاسرود- خدابنده استان زنجان)، فصلنامه فضای جغرافیایی، (47)14: 144-127.
فال سلیمان، م.، حجی‌پور، م و جمشیدی، ک. (1391). آسیب‌پذیری عناصر کالبدی سکونتگاه‌های روستایی در مناطق زلزله خیز (نمونه: شهرستان‌های قاینات و زیرکوه)، فصلنامه آمایش جغرافیایی فضا، (6)2: 98-75.
فراهانی، ح و حاجی‌پور، م. (1391). ارزیابی فرایند بازسازی سکونتگاه‌های روستایی آسیب دیده از زلزله سال 1385 در منطقه سیلاخور استان لرستان، فصلنامه پژوهش‌های روستایی، (9)3: 117-93.
قادری، س.، ناطق‌الهی، ف و کیوانفر، م. (1390). بررسی زلزله‌های 20 سال اخیر ایران و خرابی خانه‌های روستایی، اولین کنفرانس ملی مدیریت بحران، زلزله و آسیب‌پذیری اماکن و شریان‌های حیاتی، تهران، وزارت کشور، سازمان مدیریت بحران.
قائدرحمتی، ص.، گندمکار، ا و خوشکلام‌پور. (1392). ارزیابی متغیرهای تأثیرگذار بر آسیب‌پذیری مساکن شهری در برابر زلزله (مطالعه موردی: شهر بروجرد)، فصلنامه آمایش محیط، شماره 24: 103-83.
قدیری‌معصوم، م.، رمضان‌زاده لسبویی، م.، دریکوند، م و اکبرپور سراسکانرود، م. (1389). ارزیابی روند بازسازی کالبدی سکونتگاه‌های روستایی تخریب در اثر زلزله- دهستان سیلاخور، فصلنامه جغرافیایی چشم‌انداز زاگرس، (3)2: 78-65.
کلالی‌مقدم، ژ.(1394). ارزیابی آسیب‌پذیری سکونتگاه‌های حاشیه‌ای و غیررسمی در برابر زلزله ) مطالعه موردی: حاشیه شهر مشهد (، مجله پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، (12)4: 40-17.
کلانتری خلیل‌آبادی، ح. (1387). برنامه‌ریزی بافت تاریخی شهرها، مطالعه موردی شهر یزد، پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی.
گلابچی، م و طیبات، م. (1386). علل عدم پایداری ساختمان‌های مسکونی روستایی در برابر زلزله و ارائه الگوی ساخت بر اساس توانایی و امکانات محلی (مطالعه موردی: روستاهای زرند کرمان)، نشریه هنرهای زیبا، شماره 30: 42-31.
مرندی، م.(1382). تحلیل ساختمان‌های آسیب‌دیده زلزله شهر بم و حومه، شرکت ساختمان و راه‌سازی 115.
معهود، م.، اکبرزاده، ن و حمزه‌لو، ح. (1393). شبیه‌سازی جنبش نیرومند زمین برای زمین‌لرزه اول 21 مرداد 1391 اهر-ورزقان، شمال غرب ایران به روش کاتوره‌ای گسل محدود، مجله فیزیک زمین و فضا، (2)40: 43-31.
مقدسی موسوی، ع.، حمزه‌لو، ح و شکیب، ح. (1388). شبیه‌سازی زلزله سال 1381 آوج با روش تابع نیمه‌تجربی گرین، مجله امیرکبیر مهندسی عمران و محیط زیست، (2)41: 42-35.
مودت، ا و ملکی، س. (1393). طیف‌بندی و سنجش فضایی آسیب فیزیکی- اجتماعی شهرها در برابر زلزله با بکارگیری تکنیک VIKOR و GIS؛ موردشناسی شهر یزد، فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری- منطقه‌ای، شماره 11: 103-85.
میری، ح و امیری، ز. (1391). بررسی بازسازی مسکن پس از سانحه از منظر تصویر ذهنی ساکنان، نمونه موردی بره‌سر پس از زلزله رودبار- منجیل 1369، دو فصلنامه مطالعات معماری ایران، شماره 1 بهارو تابستان 91: 108-97.
نگارش، ح. (1384). زلزله، شهرها و گسل‌ها، فصلنامه پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 52: 51-34.
هادیان، م.، زعفرانی، ج و فرجودی، ج. (1394). بررسی مشخصات چشمه لرزه‌ای زلزله‌های رودبار و منجیل با استفاده از شبیه‌سازی ترکیبی به روش گسل محدود، نشریه علمی پژوهشی مهندسی سازه و ساخت، (1)2: 18-4.
 
Bargi, Kh. (1998). Principles of Earthquake Engineering, Tehran University Press.
Jaafari, M.K. and Saeedi, M. (1993). Public Education Planning for Earthquake Risk Reduction, 1rd International Conference on Natural Hazard in Urban Area, 21-23 Jun.
Johnson, J. (2004), Natural Disasters and Adaptive Capacity, Oecd Development Center, Working Paper, No. 237.
Keller, E. A. and Pinter, N. (1996), Active Tectonics: Earthquakes, Uplift, and Landscape. Upper Saddle River, New Jersey: Prentice Hall.
Perez, E and Thompson, P. (1994). Natural Hazards: Causes and Effects, Perhaps Disast Med; 9(1): 80–88.
The World Bank. (2004). Natural Disaster Hotspots: A Global Risk Analysis, WDI for some countries.
Yodmani, S. (2000). Disaster Risk Management and Vulnerability Reduction: Protecting The Poor, Paper Presented at The Asia and Pacific Forum on Poverty Organized by the Asian Development Bank.